Чекори

„Небесна музика рика
од згасливата боја на денот
пеат двата мои јазика
Во очите закрилена птица
сон им сонува вечен.“
-Драган Арсовски – Арсо (Чекори)

.
„Чекори“ е едно мало книжуле кое е збир на поетска литература од неколкумина избрани поети и поетеси од Куманово. Ова парче поезија е испечатено од едно креативно и амбициозно друштво „книжевна младина – Куманово“ или скратено КМК, во 1986 година. Тогаш кога на овие простори имало таков рај на кој и американците му подзавидувале.

.

Пред неколку недели случајно ја најдов оваа книга во мојата огромна библиотека претрупана со комунистички дебели книги кои без никакво двоумење би ги поклонил на луѓето од чистота и зеленило кои ми ги празнат кантите пред куќа; ако ми дозволеше тактко ми секако, арно ама работите се малку поинаку поставени.. Имено оваа купиште комунистичка книжина татко ми ја здиплил кога му се распаднала фирмата, оти тогаш целата библиотека која била во сопственост на фирмата била исфрлена буквално во ѓубре, па кој што стигнал од вработените си зачувале нешто за по дома. Сепак во тоа купиште од пропаднати идеали јас пронајдов доста убава прозна и поетична литература која си ја оделив во посебна преграда. Таму ја најдов книгата Чекори, а овде ја опишувам импресијата од тоа книжуле.

.

Во суштина е една обична поетска збирка која во пердговорот ја објаснува иницијативата, залагањето и почетоците на македонската книжевна амбициозност која се шири и развива од еден круг на луѓе расположени да ја рашират потребата од овој креативен поттик кај младите. Од предговорот се гледа истата потешкотија во медиумското претставување на уметноста која постои и денес, а веројатно и ќе постои сè додека не ги здружиме силите за едно заедничко претставување, или не станеме attention whore како што со многумина и се случи. Отсекогаш тоа ми било посакувана тематика за истражување: зошто мора да постои валкан лед кој треба уметниците да го пробијат? Зошто пробивањето на тој лед се состои од станување attention whore која ќе треба да има разработено бизнис план и која истиот ќе треба да го реализира во реалност? Што после од таквиот уметник? Мислам дека Македонија самата си ја убива уметноста ставајќи ги уметниците во таква ситуација да мораат од себе да направат билборд, наместо како што во Америка целото издаваштво на една книга го покрива издавачка куќа, а предходно е секако одбрана темата и конкурентите се слободни да аплицираат на таа тема. Ние изгледа несвесно си ги протеруваме нашите уметници од државата..

Како и да е, еве дел од предговорот од Чекори:

Пркосејќи на сите потешкотии, неминовни кога се прават првите пионерски чекори, книжевната младина на Куманово успешно опстојува трасирајќи патеки кои нудат широки можности да се чекори и трага низ своите поетски видици, да се препознава добрината таа да биде цвет и име на човештвото. нејзините раце да го водат срцето и умот на светот кој, ако поезија не може да го измени – барем може да го разубави. Битисувањето на човекот на овие простори отсекогаш било следено и величено со една повозвишена мисла, преточена во уметнички стих или во прозаичен збор. Тој „уметнички стих“ во себе може да го подразбира и самото тежнеење да се твори, како и творбата што е резултат на оваа желба, ако не е веќе уметност, барем е чекор поблиску до нејзиното крајбрежие. Ние зачекоруваме, а вие можете да ни се придружите во овој наш ôд со ваши чекори.

На оваа книга всушност ме потсети човекот кој го организираше денешното поетско читање во Куманово каде беа присутни тројца блогери од blog.mk и уште многу поети и луѓе на кои им се допаѓа таквата литература. Човекот се вика Бобан Богатиновски и меѓудругото е исто така истакнат поет. Беше воодушевен кога му спомнав дека ја имам Чекори дома, оти рече тоа е една меѓу првите иницијативи да се соберат кумановските поети на едно место. Мислам дека и тој има учевствувано во таа книжевна младина на Куманово иако немавме време за поширок муабет на таа тема, а бидејќи ми ја побара книгата да ја види, во следната прилика секако ќе му ја подарам, оти мислам дека нему повеќе ќе му причинува задоволство да ја има, отколку мене бидејќи секако не сум бил ни роден тогаш.

.

Митко Гогов, Снежана Стојчевска и Стефан Марковски, мило ми е што слушнав дел од вашите песни и разменивме неколку зборови и се надевам ќе бидам на промоцијата на првата книга поезја од Снежана која мислам дека треба да се случи на 30-ти овој месец во МКЦ. Главно фини луѓе и фин настан и, во иднина верувам дека ќе се случуваат уште многу вакви чекори од новата книжевна младина на овие краеви.

Read More

Изострена љубов и (не)простениот глас (кон „Читачот“ – Бернхард Шлинк)

„Не се плашам од ништо. Колку е поголемо моето страдање, толку е поголема мојата способност да љубам, страдањето единствено ја зголемува мојата љубов. Тоа ќе ја изостри, прости му го гласот. “

-Бернхард Шлинк

Бернхард Шлинк е големиот германски писател кој со неговото маестрално дело „Читачот“, впечатливо отсликува една поствоена и морално ранлива флуидност на животот во Германија после втората светска војна. Го воздигнува чувствителниот и драмски елемент во една силна животна приказна протегајќи ја во релација меѓу два главни лика: Мајкл Берг и два пати постарата Хана Шмиц. Љубовта меѓу нив е главниот немир, но и морална отстапка која Хана ќе ја направи по втор пат во животот.

Почетокот го воведува читателот во една поствоена атмосфера рефлектирана врз сиромаштијата, гладот и болеста. Мајкл Берг го запознаваме на петнаесет годишна возраст кој е болен од жолтица веќе неколку дена, неговата физичка слабост ќе го разочара од себеси и ќе се исповрати допрен на ѕидот на една куќа, тогаш ќе се засрами уште повеќе. Но тоа е клучниот момент во целиот негов живот бидејќи тука ја запознава Хана која ќе му помогне чувствувајќи го во себе мајчинскиот инстинкт, ќе му ги измие устата и рацете и ќе ја сочувствува неговата слабост и плач предизвикан од срам.

„Таа го почувствува мојот поглед. Пред да го земе другиот чорап, подзастана, се сврте кон вратата и ме погледна во очи. Не знаев како ме гледа – зачудено. Прашалнички, со разбирање, прекорувачки. Се заруменив.“

После некое време нивните средби ќе зачестат и ќе разгорат љубов. Љубов која е завиткана во тајна и претпазливост, но и исполнета со секс, заедничко сапунење во када, и читање книги. Кога Мајкл почнува да ѝ чита од „Одисеја“, „Хак Фин“ и „Дамата со малото куче“, нивната љубов станува сериозна, а со тоа се продлабочува и моралниот проблем поради огромната разлика во нивните години. На Мајкл му е јасно дека таа е постара, но не може да определи точно, се заљубува без важност на годините на Хана, кои се точно два пати повеќе од неговите.

„Тешко се проценува возраста која не си ја доживеал и не си ни блиску до неа.“

Бернхард го задава страствениот повик на љубовта семиотички транспонирана преку гласното читање на Мајкл. Нивната релација станува секојдневна маршута која колку повеќе се зацврстува, толку повеќе се доближува до кулминацијата и, секако крахот. Нивната љубов завршува со исчезнувањето на Хана, и оставеното скршено срце на Мајкл кој ќе мора да се помири со тоа под влијание на времето. Времето и ќе го порасне, но она што вистински ќе го оформи е богатото исксутво од љубовта со Хана, таа всушност емотивно го созрева неговиот дух. Страдањето по неа го изострува чувствителниот дострел, ја прецедува љубовта онолку пати колку што е потребно за да биде доволно густо концентрирана и, вистински чиста.

Хана носи бреме на вина кое ја крши нејзината цврстина и ранливоста ѝ задава казна врз себе. Таа мора да се казни поради тајната љубововна афера со младиот Мајкл, и се решава на заминување во друг град, со што долготрајно ќе исчезне од животот на Мајкл. Тоа е нејзината прва казна, која ќе треба да го исправи Мајкл кон нормалниот тек на живот, и ќе го направи тоа. Тие двајца се несразмерна спротивност, тие мора да завршат. Но тие пак ќе се видат, точно по осум години.

Како одраз на бумерангот, како акција – реакција, како карма; така и животот ни ги враќа нештата, одамна турнати под тепих. Нараторот ќе создаде силна амбиваленција и ќе го отвори филозовско психолошкиот темел на јадрото на романот; со повторното видување на Хана, во судска сала. Мајкл е набљудувач со група студенти по право, додека Хана е оптуженикот за воено злосторство во времето на нејзиното стражарење во Аушвиц. Внесениот нов бран во романот, овој пат криминалистички, создава филозовско морален процес и напнатост кај читателот. Но воедно и вистински удар во заплетот на една нова приказна, и разрешница на една стара љубовна афера. Мајкл чувствува амбивалентација, измешаност на љубов и омраза, на бес и вина. Тој ја наоѓа Хана како невина во процесот, бидејќи само тој знае дека е таа неписмена и не го напишала извештајот за нејзината наредба на неспасување на запалените евреи во затворена црква. Сепак неговата емотивна разнишаност во тој момент е она што ќе го заслепи и ќе го турне на страната на Хана. Обвинителниот случај е сепак комплексно претставен, но тоа често се случува кога моралот е ставен на масата за разрешување, тој нема јасни граници и е различен во секое општество. Но Хана сепак имала морална обрска да ги отвори вратите на црквата, но не го сторила тоа, па судот ќе ја најде како виновна. Пентата на писателот со претставувањето на еден ранлив и чувствителен лик како Хана, во една фашистичка униформа, е можеби дека ранливоста и несигурноста можат да бидат дел од каузалниот јазол на сечија погрешна постапка или во овој случај неутралност која претставува скапа морална отстапка. Мајкл сепак не може да се соочи со вината на Хана, имајќи ја во предвид нејзината љубов, чистина, нежност. Тој започнува недоверба кон законот и моралните принципи.

„Што е законот? Дали е тоа она што пишува во книгите, или е всушност она прописното и следено од општеството? Или закон е тоа што мора да е прописно и следено без да е важно дали е во книгите, доколку нештата практично би функционирале?“

Комплексниот дискурс на приказната не завршува, тој ќе го следи протогонистот целиот живот. Хана ќе ја осудат на доживотна робија, а Мајкл ќе го продолжи животот, повторно разделен од Хана, и пак по нејзина вина, но и нејзина казна. Читателот е оставен во когнитивна контемплација за моралитетот, казната, љубовта и „што понатаму“.

После многу години копнежот по трет пат се враќа во Мајкл, по острата љубов, а на Хана - по незаборавениот и непростениот глас на нејзиниот читач. Третото нивно навраќање кон вечниот отпечаток на љубовната афера, го заокружува и појавува високиот дострел на прочистената со страдања, љубов, вистина, сеќавања, животна приказна, тајна. Мајкл е веќе оженет и татко на возрасна ќерка, ја посетува Хана во затвор, а таа веќе во старечки години, одеднаш ја рефлексично ја враќа младоста и забранетата љубовна афера која се простира безвременски во целиот тек на нивните животи; и му се обраќа со „малечок“. Понатамошните нивни дружења продолжуваат кога Мајкл ќе продолжи да ѝ чита и снименото читање ќе ѝ го праќа во касети.

Со зачестување на овој ритуал, Хана се соживува со слушањето и наеднаш одлучува да се описменува, па последните денови од затворската казна ќе ги помине учејќи се да чита и пишува. Тој на времето духовно созреваше преку нејзината љубов, а таа сега писмено, преку неговото читање. Љубовната нишка повторно зажарува преку спомени и минатото, но кај Хана по помилувањето на затворската казна се појавува страв остантите години да ги помине на терет на Мајкл, и решава да си го одзеде животот. Тука завршува љубовниот рефлекс на аферата, приказната, копнежот рефлектиран од минатото и жарот на една човечка судбина. Нејзината последна желба писмено ја предава на Мајкл. Имено го моли нејзините заштедени пари да ѝ ги даде на единствената преживеана еврејка од нејзиниот фашистички чин кој ќе го плати со животот. Мајкл ѝ ја исполнува желбата.

„Јас ќе бидам единствениот ангел кој ти е потребен. Ќе го напуштиш животот дури многу поубаво отколку кога влезе. Рајот ќе те пречека, ќе те погледне и ќе ти каже: Само едно нешто може да ја исполни душата правејќи ја комплетна, а тоа е љубовта.“

Филозовско моралниот елемент вткајан во една љубовна драма, го бои романот со некоја магичност на спојувањето, во која се огледува вистината. Вистина во приказна, во драма, во живот. Или приказна за животот, драмата и вистината. Дали е тажна или среќна, е занемарувачки детал пред осознавањето дека е вистина. Чувствувањето дека е вистина.

„Колку тажна приказна. Размислував долго. Не дека сега мислам дека е среќна, но мислам дека е вистина, а прашањето дали е среќна или тажна е небитно наспроти вистинитоста.“

Читачот на крајот останува единствено со својата курцијалност во приказната. Човечкиот живот е преголем за да се смести во приказна, тој продолжува со себе, тој самиот на себе е приказна, судбина, вистина..

___________

Трејлер од филм по истоимениот роман:

Kнигата во англиска ПДФ верзија: http://bit.ly/e051SL

Официјален сајт на филмот: http://thereader-movie.com

Read More

Уметнизирање (и поврзаност со депресијата)

Уметнизирање како тема би опфатило сѐ што проучува истражување на уметноста и нејзиното настанување и виреење воопшто. Уметнизирање значи создавање уметност. Но мислам дека отсекогаш било привлечно да се дознае што е тоа уметност и како настанува, секогаш се намирисува некоја магија дури и во самиот поим, што ја карактеризира, но и дава огромна слобода за слободоумно одредување на нејзиното значење. На википедија дефиницијата вели дека уметност се сите креативни човечки дејствија, со исклучок на оние кои се директно сврзани за репродукција и опстанок. Значи најконцезната форма на уметноста е она наивно креатизирање кое донесува само душевна топлина и е исклучено од секаков вид комерцијална намена. Но бидејќи е штета креативноста да не се искористи комерцијално ако веќе може да подобри многу животи, луѓето почнале да уметнизираат за комерцијални цели па уметноста веќе не може да се разликува од „уметност“ и се губи значењето.


Во секој случај уметнизирањето продолжува да биде интересно и за филозофите и психолозите, на пример врската на уметниците и депресијата (баш со еден таков ТЕКСТ се сретнав пред некоја минута). Гледиштето врз уметниците и депресивноста е многу одамна разгледувано од психолозите, бидејќи длабочината на целото прашање некако не е доволно плитка за филосовско донесување заклучоци околу тоа и може да претставува само умешно подредување мисли и претпоставки, што потикнува размислувања, но сепак завршува со нејасност.
.

Психонаутиката открива дека умот освен во свесна и несвесна состојба, може да влезе и во натсвесна од која е дел и трансцедентноста. Токму околу тоа еден психонаут ( во докуметнарецот The Beyond Within - LSD [ЛИНК]) претставува теорија дека сите најдобри дела на човештвото (слики, песни, наука, технолошки достигнувања, книги, филмови..) всушност потекнуваат од таква состојба на умот, од тоа поле каде што влегуваат (макар и само на површина) сите уметници и по тоа се разликуваат од останатите. Со мала разлика што тој ја нарекува „unsanity“, а останатите две се нормалност и ненормалност (sanity и insanity.) Би го издвоил ова интервју (негде околу 33 -та мин.) од документарецот:

- Дали треба сериозно да се размисли за реалноста на халуцинациите од ЛСД или тоа е само бесполезна илузија како производ од интоксикација?

- Она што ние го имаме како претстава за човечкиот ум е дека може да биде нормален и ненормален, но ЛСД ни открива и една друга состојба на умот која може да биде зад нормалноста, но во исто време и да не биде ненормален. Се претпоставува дека тоа е областа од каде доаѓаат сите суперлативни ефекти на човештвото, не само уметноста туку и науката! До таа трета област на умот можеме да се приближиме со умно и мудро користење на ЛСД.

Поврзаноста на уметниирање со депресијата доаѓа од фактот дека при депресија умот се соочува со недоволно серотин што значи и пореметување на останати хемиски процеси кои зависно од левелот на интелигенција, умот можат да го доведат до онаа трета состојба - натсвест. Понатаму, негов избор е што ќе извади од таму, и дали. Со оваа теорија логично се согласува и психијатриското објаснување на спињето, со тоа што РЕМ фазата во која се сонува, се нарекува парадоксално спиење во кое се пореметени неколку функции на телото. Инаку постои и нон-РЕМ фаза, уште наречена ортодоксално спиење, таа е нормално спиење и без сон кое обично трае од 75 до 90 минути и се случува во циклуси кои се оделени со 15 до 10 минутно РЕМ или парадоксално спиење во кое лежи полето на сите наши желби и замисли, во кое лебди симболичната смисла на зборот „сон“. А сите уметници се наречени сонувачи.
.

Депресијата е можеби пореметување, но согласно фактот дека сите нешта имаат свои добри и лоши страни, па и депресијата може да биде вкусена од позитивната страна. Сепак, можеби среќни се луѓето на кои депресијата секогаш им е позитивна, можеби уметниците ја чувствуваат среќата во поинаква форма од обичната.

______________________________________________________________

Во прилог, неколку мисли од врвни уметници околу темава:

Сите деца се уметници. Тешкото е како да останат уметници кога ќе пораснат.
-Пабло Пикасо

Уметноста е еден вид на вродена желба што го зграбува човекот и го прави свој инструмент. За да ја извршува оваа тешка должност, понекогаш е неопходно за него да ја жртвува среќата и сѐ она што го прави животот вреден за живеење за останатите луѓе.
-Карл Јунг

Колку и да е парадоксално, сепак изгледа дека Животот повеќе ја имитира Уметноста отколку Уметноста - Животот.
-Оскар Вајлд

Уметноста е соработка меѓу Бог и Уметникот. Колку помалку работи Уметникот - тоа подобро.
-Андре Жид

На Уметноста ѝ е потребна философија, исто како што на философијата ѝ е потребна Уметност. Инаку, што би се случило со Убавината?
-Пол Гоген

Сакам да ги трогнам луѓето со мојата Уметност. Сакам да кажат: "Тој чувствува толку длабоко, тој чувствува толку нежно".
-Винсент ван Гог

Врвната цел и вистинската метафизичка активност на Животот е Уметноста.

-Фридрих Ниче

И едно видео во прилог, се разбира. Инаку го исеков од филм:

Read More