„Не се плашам од ништо. Колку е поголемо моето страдање, толку е поголема мојата способност да љубам, страдањето единствено ја зголемува мојата љубов. Тоа ќе ја изостри, прости му го гласот. “
-Бернхард Шлинк
Бернхард Шлинк е големиот германски писател кој со неговото маестрално дело „Читачот“, впечатливо отсликува една поствоена и морално ранлива флуидност на животот во Германија после втората светска војна. Го воздигнува чувствителниот и драмски елемент во една силна животна приказна протегајќи ја во релација меѓу два главни лика: Мајкл Берг и два пати постарата Хана Шмиц. Љубовта меѓу нив е главниот немир, но и морална отстапка која Хана ќе ја направи по втор пат во животот.
Почетокот го воведува читателот во една поствоена атмосфера рефлектирана врз сиромаштијата, гладот и болеста. Мајкл Берг го запознаваме на петнаесет годишна возраст кој е болен од жолтица веќе неколку дена, неговата физичка слабост ќе го разочара од себеси и ќе се исповрати допрен на ѕидот на една куќа, тогаш ќе се засрами уште повеќе. Но тоа е клучниот момент во целиот негов живот бидејќи тука ја запознава Хана која ќе му помогне чувствувајќи го во себе мајчинскиот инстинкт, ќе му ги измие устата и рацете и ќе ја сочувствува неговата слабост и плач предизвикан од срам.„Таа го почувствува мојот поглед. Пред да го земе другиот чорап, подзастана, се сврте кон вратата и ме погледна во очи. Не знаев како ме гледа – зачудено. Прашалнички, со разбирање, прекорувачки. Се заруменив.“
После некое време нивните средби ќе зачестат и ќе разгорат љубов. Љубов која е завиткана во тајна и претпазливост, но и исполнета со секс, заедничко сапунење во када, и читање книги. Кога Мајкл почнува да ѝ чита од „Одисеја“, „Хак Фин“ и „Дамата со малото куче“, нивната љубов станува сериозна, а со тоа се продлабочува и моралниот проблем поради огромната разлика во нивните години. На Мајкл му е јасно дека таа е постара, но не може да определи точно, се заљубува без важност на годините на Хана, кои се точно два пати повеќе од неговите.
„Тешко се проценува возраста која не си ја доживеал и не си ни блиску до неа.“
Бернхард го задава страствениот повик на љубовта семиотички транспонирана преку гласното читање на Мајкл. Нивната релација станува секојдневна маршута која колку повеќе се зацврстува, толку повеќе се доближува до кулминацијата и, секако крахот. Нивната љубов завршува со исчезнувањето на Хана, и оставеното скршено срце на Мајкл кој ќе мора да се помири со тоа под влијание на времето. Времето и ќе го порасне, но она што вистински ќе го оформи е богатото исксутво од љубовта со Хана, таа всушност емотивно го созрева неговиот дух. Страдањето по неа го изострува чувствителниот дострел, ја прецедува љубовта онолку пати колку што е потребно за да биде доволно густо концентрирана и, вистински чиста.
Хана носи бреме на вина кое ја крши нејзината цврстина и ранливоста ѝ задава казна врз себе. Таа мора да се казни поради тајната љубововна афера со младиот Мајкл, и се решава на заминување во друг град, со што долготрајно ќе исчезне од животот на Мајкл. Тоа е нејзината прва казна, која ќе треба да го исправи Мајкл кон нормалниот тек на живот, и ќе го направи тоа. Тие двајца се несразмерна спротивност, тие мора да завршат. Но тие пак ќе се видат, точно по осум години.
Како одраз
на бумерангот, како акција – реакција, како карма; така и животот ни ги враќа нештата, одамна турнати под тепих. Нараторот ќе создаде силна амбиваленција и ќе го отвори филозовско психолошкиот темел на јадрото на романот; со повторното видување на Хана, во судска сала. Мајкл е набљудувач со група студенти по право, додека Хана е оптуженикот за воено злосторство во времето на нејзиното стражарење во Аушвиц. Внесениот нов бран во романот, овој пат криминалистички, создава филозовско морален процес и напнатост кај читателот. Но воедно и вистински удар во заплетот на една нова приказна, и разрешница на една стара љубовна афера. Мајкл чувствува амбивалентација, измешаност на љубов и омраза, на бес и вина. Тој ја наоѓа Хана како невина во процесот, бидејќи само тој знае дека е таа неписмена и не го напишала извештајот за нејзината наредба на неспасување на запалените евреи во затворена црква. Сепак неговата емотивна разнишаност во тој момент е она што ќе го заслепи и ќе го турне на страната на Хана. Обвинителниот случај е сепак комплексно претставен, но тоа често се случува кога моралот е ставен на масата за разрешување, тој нема јасни граници и е различен во секое општество. Но Хана сепак имала морална обрска да ги отвори вратите на црквата, но не го сторила тоа, па судот ќе ја најде како виновна. Пентата на писателот со претставувањето на еден ранлив и чувствителен лик како Хана, во една фашистичка униформа, е можеби дека ранливоста и несигурноста можат да бидат дел од каузалниот јазол на сечија погрешна постапка или во овој случај неутралност која претставува скапа морална отстапка. Мајкл сепак не може да се соочи со вината на Хана, имајќи ја во предвид нејзината љубов, чистина, нежност. Тој започнува недоверба кон законот и моралните принципи.
„Што е законот? Дали е тоа она што пишува во книгите, или е всушност она прописното и следено од општеството? Или закон е тоа што мора да е прописно и следено без да е важно дали е во книгите, доколку нештата практично би функционирале?“
Комплексниот дискурс на приказната не завршува, тој ќе го следи протогонистот целиот живот. Хана ќе ја осудат на доживотна робија, а Мајкл ќе го продолжи животот, повторно разделен од Хана, и пак по нејзина вина, но и нејзина казна. Читателот е оставен во когнитивна контемплација за моралитетот, казната, љубовта и „што понатаму“.
После многу години копнежот по трет пат се враќа во Мајкл, по острата љубов, а на Хана - по незаборавениот и непростениот глас на нејзиниот читач. Третото нивно навраќање кон вечниот отпечаток на љубовната афера, го заокружува и појавува високиот дострел на прочистената со страдања, љубов, вистина, сеќавања, животна приказна, тајна. Мајкл е веќе оженет и татко на возрасна ќерка, ја посетува Хана во затвор, а таа веќе во старечки години, одеднаш ја рефлексично ја враќа младоста и забранетата љубовна афера која се простира безвременски во целиот тек на нивните животи; и му се обраќа со „малечок“. Понатамошните нивни дружења продолжуваат кога Мајкл ќе продолжи да ѝ чита и снименото читање ќе ѝ го праќа во касети.
Со зачестување на овој ритуал, Хана се соживува со слушањето и наеднаш одлучува да се описменува, па последните денови од затворската казна ќе ги помине учејќи се да чита и пишува. Тој на времето духовно созреваше преку нејзината љубов, а таа сега писмено, преку неговото читање. Љубовната нишка повторно зажарува преку спомени и минатото, но кај Хана по помилувањето на затворската казна се појавува страв остантите години да ги помине на терет на Мајкл, и решава да си го одзеде животот. Тука завршува љубовниот рефлекс на аферата, приказната, копнежот рефлектиран од минатото и жарот на една човечка судбина. Нејзината последна желба писмено ја предава на Мајкл. Имено го моли нејзините заштедени пари да ѝ ги даде на единствената преживеана еврејка од нејзиниот фашистички чин кој ќе го плати со животот. Мајкл ѝ ја исполнува желбата.
„Јас ќе бидам единствениот ангел кој ти е потребен. Ќе го напуштиш животот дури многу поубаво отколку кога влезе. Рајот ќе те пречека, ќе те погледне и ќе ти каже: Само едно нешто може да ја исполни душата правејќи ја комплетна, а тоа е љубовта.“
Филозовско моралниот елемент вткајан во една љубовна драма, го бои романот со некоја магичност на спојувањето, во која се огледува вистината. Вистина во приказна, во драма, во живот. Или приказна за животот, драмата и вистината. Дали е тажна или среќна, е занемарувачки детал пред осознавањето дека е вистина. Чувствувањето дека е вистина.
„Колку тажна приказна. Размислував долго. Не дека сега мислам дека е среќна, но мислам дека е вистина, а прашањето дали е среќна или тажна е небитно наспроти вистинитоста.“
Читачот на крајот останува единствено со својата курцијалност во приказната. Човечкиот живот е преголем за да се смести во приказна, тој продолжува со себе, тој самиот на себе е приказна, судбина, вистина..
___________
Трејлер од филм по истоимениот роман:
Kнигата во англиска ПДФ верзија: http://bit.ly/e051SL
Официјален сајт на филмот: http://thereader-movie.com
